Τo soundtrack του πολέμου
Η τέχνη επηρεάζεται από τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα κάθε εποχής. Στη λογοτεχνία με το «Η ζωή εν τάφω», του Στρατή Μυριβήλη που γράφτηκε στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Στον κινηματογράφο, όπως για παράδειγμα με την ταινία «Αποκάλυψη, Τώρα!» που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Στις εικαστικές τέχνες, με τον πίνακα ζωγραφικής «Γκουέρνικα» του του Πάμπλο Πικάσο που περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Τέλος και η μουσική έχει επηρεαστεί με πολλούς τρόπους από τους πολέμους.
Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
«Για μία ολόκληρη εβδομάδα οδηγώ μέρες και νύχτες - χωρίς φώτα - σε απίστευτους δρόμους, συχνά με φορτίο διπλάσιο από αυτό που επιτρέπει να φέρει το φορτηγό μου. Αλλά ακόμη κι έτσι, εγώ πρέπει να βιαστώ διότι βρίσκομαι μέσα στην ακτίνα βολής των όπλων που υπάρχουν τριγύρω μου και με σημαδεύουν». Ένα από τα πολλά γράμματα του Μορίς Ραβέλ από το μέτωπο του Βερντέν. Ο σπουδαίος συνθέτης επιθυμούσε διακαώς να βρεθεί στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να ενταχθεί στις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις και να φύγει στο μέτωπο. Στο έργο του «Ο τάφος του Κουπερέν» («Le tombeau de Couperin») ο συνθέτης μνημονεύει έξι φίλους του που έχασαν τη ζωή τους στο μέτωπο, ενώ το τελευταίο μέρος της σουίτας είναι αφιερωμένο στη σύζυγο του αγαπημένου του πιανίστα, Μαργκερίτ Λονγκ.
Το 1914 κυκλοφόρησε το τραγούδι «Keep the Home Fires Burning», που σημαίνει «Κρατήστε τις φωτιές των σπιτιών αναμμένες», το οποίο θεωρείται από τα πιο εμβληματικά κομμάτια του περασμένου αιώνα. Τη μουσική είχε γράψει ο διάσημος ηθοποιός από την Ουαλία, Ιβορ Νοβέλο και τους στίχους η ερμηνεύτρια Λένα Γκίλμπερτ Φορντ που ήταν γνωστή στις βρετανικές σκηνές ως «Γκίλμπερτ». Το τραγούδι έγινε επιτυχία. Αρχικά λεγόταν, «Μέχρι τα αγόρια να γυρίσουν σπίτι» και έγινε γνωστό στο βρετανικό κοινό μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Λέγεται ότι αναπτέρωνε το πατριωτικό αίσθημα σε τέτοιο βαθμό που παρακίνησε πολλούς νέους να στρατολογηθούν για τον πόλεμο. Κάτι που είναι απόλυτα συμβατό με το κλίμα της εποχής και το γεγονός ότι χιλιάδες νέοι έτρεξαν να καταταχθούν ακόμη και με παρότρυνση των γονιών τους! Η Γκίλμπερτ δεν έμεινε ασυγκίνητη από τον αγώνα των Βρετανών. Βοηθούσε με όποιον τρόπο μπορούσε τα βρετανικά στρατεύματα και φιλοξενούσε στο σπίτι της τραυματισμένους στρατιώτες, προσφέροντας στέγη και περίθαλψη. Ωστόσο, το τραγούδι έχει συνδεθεί με τον τραγικό θάνατο της, καθώς ο τίτλος («Κρατήστε τις φωτιές των σπιτιών αναμμένες») του θεωρήθηκε προφητικός. Στις 13 Μαρτίου 1917 οι Γερμανοί βομβάρδισαν το Λονδίνο. H Γκίλμπερτ βρισκόταν στο σπίτι της μαζί με τον τριαντάχρονο γιο της. Τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν την περιοχή τους και το σπίτι τους τυλίχτηκε στις φλόγες. Η Γκίλμπερτ και ο γιος της έχασαν τη ζωή τους.
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Το 1945 η όπερα «Φιντέλιο» του Μπετόβεν ηχούσε στη Βιέννη ως μήνυμα απελευθέρωσης. Οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν κερδίσει τον πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας. Επτά χρόνια πριν οι εθνικοσοσιαλιστές γιόρταζαν την κατάληψη της Αυστρίας με την ίδια ακριβώς όπερα. Οι εθνικοσοσιαλιστές του ναζιστικού κόμματος χρησιμοποίησαν το έργο του μεγάλου μουσουργού ως εργαλείο προπαγάνδας. Δεν τους ενδιέφερε μόνο η μουσική του, αυτή καθαυτή, αλλά και τα επίθετα που χρησιμοποίησαν οι άνθρωποι για να τον περιγράψουν· για παράδειγμα, ότι ήταν τιτάνας της μουσικής, ήρωας, που ξεπέρασε τη μοίρα του ως κουφός, γερμανική μεγαλοφυΐα. Το ότι ο Μπετόβεν υποστήριζε τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, όπως ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα, δεν ενδιέφερε το χιτλερικό καθεστώς.
Η συγκεκριμένη 9η Συμφωνία του Μπετόβεν («Η Ωδή στη Χαρά») έγινε αντικείμενο οικειοποίησης από την πολιτική. Για παράδειγμα, οι ισχυροί του καθεστώτος απαρτχάιντ στη Ροδεσία, σημερινή Ζιμπάμπουε, τραγουδούσαν το χορωδιακό τμήμα ως εθνικό ύμνο. Στη Χιλή, υπό στρατιωτική δικτατορία, οι γυναίκες έκαναν διαδηλώσεις τραγουδώντας την Ωδή στη Χαρά για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Τον Ιούνιο του 1989, οι Κινέζοι φοιτητές τραγουδούσαν το ίδιο κομμάτι διαμαρτυρόμενοι στην Πλατεία της Ουράνιας Γαλήνης. Ο Λέοναρντ Μπερνστάιν διηύθυνε την 9η Συμφωνία με αφορμή την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο. Την Ωδή στη Χαρά τραγούδησαν πολιτικοί στις εκδηλώσεις επανένωσης, αλλά η Ωδή στη Χαρά έγινε επίσης ύμνος της ΕΕ.
Στον Πόλεμο του Βιετνάμ
Στην πρώτη γραμμή των αντιπολεμικών διαδηλώσεων βρέθηκαν στίχοι από τραγούδια που έγιναν συνθήματα όπως το «I don't want to be a soldier» του John Lennon: Ο Λένον στον δίσκο του Imagine του 1971, με την ομώνυμη επιτυχία και το Ι don't want to be a soldier Δεν θέλω να γίνω στρατιώτης, μάνα δεν θέλω να πεθάνω, ξεσήκωνε τους νέους της εποχής που μετείχαν στο φιλειρηνικό κίνημα. Το «What's Goin» On του Marvin Gaye: Από το ιστορικό άλμπουμ του 1971 με το ίδιο όνομα, το τραγούδι του Μάρβιν Γκέι είναι γραμμένο μέσα από την οπτική ενός βετεράνου του Βιετνάμ που επιστρέφει στην πατρίδα του, και βλέπει μόνο αδικία, φτώχεια και μίσος στην κοινωνία γύρω του. Από τα πιο γνωστά αντιπολεμικά τραγούδια όλων των εποχών. Το «Ball of Confusion» των Temptations: To τραγούδι περιέχει τον στίχο "Πού πάει ο κόσμος; Κανείς δεν ξέρει..." και -με κάπως πιο διακριτικό τρόπο από το War - θίγει τα θέματα του Βιετνάμ, αλλά και τον ρατσισμό, τους διεφθαρμένους πολιτικούς και τα ναρκωτικά. Ο Bob Dylan για το τραγούδι του «Masters of war», αναφέρει στο εσώφυλλο του δίσκου: «Δεν συνηθίζω να ερμηνεύω τραγούδια που εύχονται κάποιος να πεθάνει.» Το τραγούδι είναι ένα ανάθεμα για τα αφεντικά της βιομηχανίας όπλων.
Οι πόλεμοι επηρέασαν την τέχνη και τον πολιτισμό και φυσικά και την μουσική. Άλλα και η τέχνη και ειδικότερα η μουσική μπορεί να δημοσιοποιήσει και να τονίσει τη φρίκη του πολέμου, μπορεί να ξεσηκώσει τους ανθρώπους, να ενισχύσει τον αγώνα για την ειρήνη.
Δέσποινα Τσακίρη (Β τάξη Γυμνάσιο Μουσικού Σχολείου Μυτιλήνης)